شفیق

«اکنون برای همیشه انتظار زمانی را می‌کشم که زندگی من به انتها برسد و رشته حیاتم پاره شود …» اشتباه نکنید این جمله را یک شکست خورده‌ی عشقی یا یک انسان مفلوک نگفته است، این جمله را شخصی گفته که‌ آوازه اش در دنیای موسیقی گوش فلک را کر کرده است.
بتهوون استاد موسیقی کلاسیک در وصیتنامه اش این چنین نوشت و برای ما یادگاری گذاشت.
زمانی که فارابی در مجلس سیف الدوله با استفاده از چند تکه چوب و میخ، موسیقی ای نواخت که1‌ اهل مجلس را گریاند و خنداند و خواباند و سپس از مجلس گریخت، فکرش را هم نمی کرد که این هنر! روزی در خدمت شیادان سیاسی و استعمارگران قرار گیرد و با آن روان انسان‌ها را تسخیر کنند، همانطور که هیلاری کلینتون می‌گوید: گاهی موسیقی بهتر از یک سخنرانی قادر به انتقال ارزش‌های آمریکایی است.
شاید در دنیای امروز که بحث دهکده جهانی مطرح است و انسان غرق تکنولوژی شده و روی فناوری‌های نوین مثل نانو بحث و گفتگو می‌کند صحبت کردن از موسیقی در حالی که غالب افراد جامعه آن را به عنوان بخشی از زندگی روزمره پذیرفته اند امل بازی به نظر برسد امّا بد نیست نگاهی اجمالی به این هنر! بیندازیم.
ما مسلمانها با پذیرش دین اسلام چهارچوب هایی را پذیرفته ایم و عقیده داریم این دین برای سعادت دو دنیای ما برنامه دارد، بد نیست نظر دین را در مورد موسیقی بدانیم.
آیا اسلام موسیقی را به طور مطلق کنار گذاشته است؟ یا نه اسلام همانطور که به کارهای ما هدف می‌دهد،‌ به رفتار و حرکات ما هدف می‌دهد، به شنیده‌های ما مخصوصاً شنیده هایی مثل موسیقی هم هدف می‌دهد و برای آن چهارچوب تعیین می‌کند؟
اسلام با موسیقی ای2 مخالفت می‌کند که به تخریب روح و روان منجر می‌شود و آنها را در خدمت شیطان قرار می‌دهد. امّا در مقابل، موسیقی طبیعت نظیر صدای آبشار و جویبار و آوای پرندگان و … که به اعتراف روانشناسان بهترین موسیقی و بهترین آرام بخش می‌باشد را نیز انکار نمی کند. موسیقی طبیعی و سالم در ادیان گذشته نیز نظیر داشته است مثل نغمه‌ی داوودی3 که حضرت علی (علیه السلام) هم ضمن حدیثی به این صوت زیبا اشاره دارند آن جا که می‌فرمایند: … . و داود سید قراء اهل الجنه (نهج البلاغه، خطبه ها).
نظیر آن قرائت بسیار زیبای رسول خاتم‌(صلی الله علیه و آله) در نیمه‌های شب است که حتی مشرکان را مجذوب می‌کرد، یا نغمه‌ی حجاز زین العابدین (علیه السلام) در مدینه که حتی ساقیان شهر در جلوی خانه ایشان میخ کوب و بسیاری از آن‌ها مدهوش می‌شدند.
پس اسلام مطلق موسیقی را رد نمی کند بلکه برای آن خط قرمز هایی قرار می‌دهد.
اولین خط قرمز خوانندگی زن است، به هر صورت که باشد و هر موضوعی که باشد ولو قرآن خواندن باشد دوم تغنی است یعنی خوانندگی به غنا.
طبق تعریف علما و اهل لغت غنا عبارت است از کشیدن و گردانیدن صدا در حلق به طرز ویژه‌ای که طرب آور و مناسب مجالس لهو و اهل معصیت باشد، همچنین با آلات موسیقی ملایم موافق باشد.4 5
حضرت باقر العلوم (علیه السلام) با استناد به آیه شریفه « وَمِنَ النَّاسِ مَن یَشْتَرِی لَهْوَ الْحَدِیثِ …» غنا را از کبائر شمرده اند.
همچنین رئیس مذهب جعفری در تفسیر آیه « وَاجْتَنِبُوا قَوْلَ الزُّورِ » فرمودند منظور از قول زور غناست.
سوم مطرب بودن موسیقی. موسیقی مطرب به موسیقی گفته می‌شود که در آن نوعی سبکی خاص وجود دارد که به سبب اندوه زیاد یا خوشحالی زیاد به انسان دست می‌دهد.
در نتیجه دین مبین اسلام خواندن زن (به استثنای مجالس زنانه)، غنا و نواختن با آلات لهو لعب در مجالس اهل معصیت را تحریم نموده است.
فراموش نکنیم مساله دار بودن موسیقی می‌تواند چند جنبه داشته باشد: گاهی خواننده‌ی یک آهنگ مساله دار است. گاهی محتوای ترانه یا آهنگ مساله دار است و گاهی نه خواننده مشکل دارد و نه محتوای ترانه او و بلکه مساله دار بودن از ناحیه خود آهنگ است.
دکتر فردوسی6می‌گوید: موسیقی مبتذل منجر به صحبت کردن مبتذل، مبتذل لباس پوشیدن، بی حیایی و مبتذل ارتباط برقرار کردن می‌شود.
موسیقی‌های غربی که ما از آن‌ها به عنوان موسیقی مبتذل یاد می‌کنیم (نظیر رپ، راک،‌هوی متال، بلک متال، دِث متال و آهنگ‌های تند ورزشی نظیر اکسیژن، دی اکسید کربن و …) از طریق وبگاه ها،‌ سایت‌های اینترنتی و … به راحتی در اختیار جوانان ما قرار می‌گیرد. موسیقی های امروزی جنس بنجلی است که به خورد ما می‌دهند نظیر قرص های اکستازی که به عنوان داروی رسمی‌ضد افسردگی تجویز می‌شده است.
هر چند گفتن این حرف ها در جامعه امروزی که خیلی ها گوش دادن به موسیقی را اصلا گناه نمی‌شمارند و آن را جزء لاینفک زندگی خود قرار داده اند بی فایده به نظر می‌رسد. اما شاید برای کسانی که هنوز در منجلاب این موسیقی ها فرونرفته اند “فضلا عن الغناء” ذره ای مفید باشد.
رسول خاتم (صلی الله علیه و آله) می‌فرمایند: کسی که گوش خود را از غنا پر کند در قیامت آواز روحانیون را نخواهد شنید. گفته شد: یا رسول الله روحانیون کیانند؟ فرمود: خوانندگان بهشت!

نویسنده: مسلم شریفی

پاورقی
1. تاثیر موسیقی بر روان و اعصاب عبداللهی
2. (منظورمان از موسیقی اعم از با کلام و بی کلام است)
3. در تاریخ آمده است که حضرت داوود (علیه السلام) صوتی فوق العاده زیبا داشتند و کتاب زبور و مناجات های عارفانه را با این نغمه بسیار زیبا می‌خواندند به گونه ای که هنگام خواندن تمام جنبدگان مثل پرنده ها و … با ایشان همراهی می‌کردند. و گفته شده خواننده روز قیامت ایشان هستند.
4. چهچه زدن
5. «رسائل ابوالحسن اصفهانی»
6. استاد روانشناسی بالینی دانشگاه شهید بهشتی