اهله ماه(گردش ماه و اشکال گوناگون آن)
یکی از چیزهایی که در پیرامون ما انسان ها رخ میدهد و گاهاً به آن توجه میکنیم و ذهن ما را مشغول میکند کرهی ماه است که چرا در طول 30 روز به اشکال مختلف پدیدار میشود و بعضاً ناپدید میشود و چشم توان رویت آن را ندارد. علت این اشکال و ناپدید شدن و مخفی شدن کرهی ماه چیست؟ ما در این مقاله به امید پروردگار به این پرسشها جواب خواهیم داد. علت همهی پرسشهای فوق در گردش ماه به دور زمین (مدار گردش) و نحوهی نور پردازی خورشید است. کره ماه در مدار خود در مکان و موقعیتهای گوناگونی قرار میگیرد که باعث پیدایش این اشکال میشود.
بطور کلی به این اشکال ماه، اهلهی ماه میگویند که در قرآن کریم «یَسْأَلُونَکَ عَنِ الأهِلَّةِ» 189/بقره هم آمده است. یکی از اهلهی ماه محاق است این زمانی رخ میدهد که ماه، زمین و خورشید در یک خط قرار میگیرند، و سطح نورانی ماه دقیقاً روبروی خورشید است و ناظر زمینی نمیتواند آن را ببیند که اصطلاحاً به آن مقارنه ماه و خورشید یا ماه نو اطلاق میشود. این ایام همان 2 یا 3 روزی است که کره ماه در آخرین روزهای ماه قمری دیده نمیشود.
کره ماه به مسیر حرکت خود در مدارش ادامه میدهد و از نظر ناظر زمین از خورشید فاصله میگیرد و در موقعیتی واقع میشود که تنها بخش کوچکی از آن نمایان میشود و این هلال باریک در افق غربی فقط قابل مشاهده است و به آن هلال اول ماه گفته میشود.
به مرور زمان هلال ماه ضخیم تر میشود و فاصله اش از خورشید بیشتر بیشتر میشود و پس از گذشت حدود 7 روز نیمی از سطح ماه قابل رویت است که تربیع اول نامیده میشود و در این موقعیت ماه 4/1 مدار خودش پیموده است.
هنگامی که از تربیع اول 3 یا 4 روز میگذرد سطح روشن ماه افزایش مییابد و حدود 4/3 آن روشن است که اصطلاحاً تثلیث (کوژ) اول نام دارد.
14 روز که از محاق یا مقارنه ماه و خورشید گذشت، کره ماه دقیقاً در نقطه مقابل خود قرار میگیرد و بر عکس حالت اول (مقارنه) تمام سطح ماه برای ناظر زمین میدرخشد که بدر یا ماه کامل (ماه شب 14) نامیده میشود.
کره ماه در شکل بدر نیمی از مدار خود را طی کرده است و پس از آن تمام مراحل و اشکال قبلی به طور معکوس برای کره ماه رخ میدهد و در این 14 روز اگر یک خط فرضی را از دو طرف بر هلال بکشیم، حالت حرف لاتین p به وجود میآید که نشان دهنده این است که ماه در نیمه اول خود قرار دارد.
کره ماه پس از بدر به ترتیب اشکال کوژ دوم، تربیع دوم و هلال آخر ماه در میآید که هلال آخر ماه در افق شرقی قابل رویت است و در اشکال بعد از بدر اگر دو طرف هلال را به خط فرضی به هم متصل نمائیم حرف لاتین q درست میشود که این حرف نشانگر این است که ماه در نیمه دوم خود قرار دارد.
بنابر توضیحات فوق، حدوداً 28 روز طول میکشد تا ماه مدار خود به دور زمین را بپیماید و حدود 1 الی 2 روز طول میکشد تا کره ماه از یک طرف خورشید به طرف دیگر آن تغییر مکان دهد و در این مدت قابل رویت نیست که همان حالت محاق است و به شبهای محاق معروف است.
نویسنده: سعید شجاعی